Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία είναι μια συναισθηματική εμπειρία που βιώνεται ως τέτοια, που δε μπορεί να μεταφραστεί, να καταγραφεί, να εξηγηθεί, να κατανοηθεί ή να ειπωθεί με λόγια. Θα μπορούσε κανείς να γράψει για τη γεύση της σοκολάτας ωστόσο αν κανείς δεν έχει την εμπειρία της σοκολάτας δεν θα μάθει ποτέ πως είναι αυτή η γεύση.
Ένας άνθρωπος απευθύνεται σε ένα θεραπευτή επειδή βιώνει ψυχικό πόνο τον οποίο, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει, είτε δεν είναι ικανός να ονειρευτεί (να κάνει, δηλαδή, ασυνείδητη ψυχική εργασία) είτε είναι τόσο ταραγμένος από αυτό που ονειρεύεται ώστε διαταράσσεται η ονειροποιητική του λειτουργία. Ένας άνθρωπος, παρουσία του θεραπευτή, καλείται να αυξήσει την ικανότητα του να ονειρεύεται τα ανονείρευτα και διακοπτόμενα όνειρα του.
Thomas H. Ogden
Η Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία είναι η τέχνη της κατανόησης του εαυτού. Βασίζεται στην ιδέα ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά ρυθμίζεται από ασυνείδητα κίνητρα και συγκρούσεις. Οι ασυνείδητες αυτές διεργασίες καθορίζουν την ζωή και τις επιλογές ενός ατόμου, οι οποίες δεν είναι πάντα τόσο ελεύθερες όσο θέλει να πιστεύει. Με άλλα λόγια, δεν γνωρίζουμε τόσο καλά τον εαυτό μας όσο νομίζουμε. Τον ανεξέταστο βίο, όμως, δεν αξίζει να τον ζει κανείς. Από τη στιγμή που κάποιος δεν εξετάζει τον εαυτό του, υπόκεινται απολύτως σε ό,τι είναι προγραμματισμένος να κάνει, αλλά από τη στιγμή που αντιλαμβάνεται ότι έχει επιλογές, μπορεί να κάνει αυτές τις επιλογές. Όσο περισσότερο γνωρίζει λοιπόν κανείς τον εαυτό του τόσο περισσότερες επιλογές κάνει.
Καμιά φορά όσο περιοριζόμαστε στη γνώση τόσο απομακρυνόμαστε από την εμπειρία. Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία βασίζεται στην αυθεντική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο. Κατά την διάρκεια της συνάντησης των δύο, ο θεραπευτής ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να υπάρξει όσο το δυνατόν περισσότερο ελεύθερα και ειλικρινά γίνεται μέσα στον θεραπευτικό χώρο, καλώντας τον να μιλήσει οτιδήποτε του έρχεται στον νου χωρίς λογοκρισία με όλες τους τις σκέψεις και φαντασιώσεις. Παρέχεται ένας ασφαλής χώρος όπου παρουσία του θεραπευτή γίνεται μια βαθιά εξερεύνηση όλων των ανυπόφορων συναισθημάτων, όπου ο θεραπευτής είναι η φωνή ενός απλού ανθρώπου που μιλάει σε έναν άλλον άνθρωπο με τρόπο που αφορά προσωπικά τον άλλον άνθρωπο και την ιστορία της μεταξύ τους σχέσης.
Ο θεραπευτής οφείλει να κατανοεί το «πως» σχετίζεται μαζί του, γνωρίζοντας πως « ο τρόπος του σχετίζεσθαι», έχει εγγραφεί στη διαδικαστική μνήμη, προερχόμενος από τις πρώιμες σχέσεις συναισθηματικού δεσμού της παιδική του ηλικίας. Οι σχέσεις αυτές “αποθηκεύονται” μέσα μας και αποτελούν καλούπια πάνω στα οποία βασίζονται όλες οι μετέπειτα σχέσεις της ενήλικης ζωής και αναπόφευκτα επανέρχονται με μία μορφή επανάληψης μέσα στην σχέση με τον θεραπευτή. Γίνεται λοιπόν μια προσπάθεια μεταξύ και των δύο να βάλουν σε λόγια την αλήθεια σχετικά με την συναισθηματική του εμπειρία με στόχο να δημιουργηθεί μια δυνητικά νέα εμπειρία που θα εργαστούν ψυχικά. Ο θεραπευτής τον βοηθά να διαχειριστεί τα συναισθήματα αυτά μέσα στον θεραπευτικό χώρο και έτσι βαθμιαία μπορεί να χειριστεί καλύτερα και στην ζωή του έξω από την θεραπεία.
Στην ψυχαναλυτική θεραπεία δεν διαθέτουμε «μηχανές» με τις οποίες μπορούμε να βλέπουμε ψυχολογικές δομές. Έχουμε πρόσβαση στις ψυχολογικές «δομές» μόνο στο βαθμό που αυτές βιώνονται μέσω του ασυνείδητου, του προσυνειδητού και του συνειδητού ονειρεύεσθαι, σκέφτεσθαι, αισθάνεσθαι και συμπεριφέρεσθαι. Μορφοποιούμε αυτές τις δομές με τις μεταφορές που δημιουργούμε. Και όμως υπάρχει κάτι πραγματικό ( μη μεταφορικό) με το οποίο αναμετρώνται οι ψυχαναλυτικές διατυπώσεις και αυτό το κάτι είναι η αίσθηση μας, η «διαίσθηση» μας για το τι είναι αληθινό σε μια δεδομένη εμπειρία. Τελικά, η συναισθηματική απάντηση, αυτό που αισθανόμαστε αληθινό, είναι αυτή η οποία έχει τον τελευταίο λόγο στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία. Η αντίδραση του ασθενή σε μια ερμηνεία και με την σειρά της η αντίδραση του αναλυτή στην αντίδραση του ασθενή αποτελεί κρίσιμο στοιχείο στην επιβεβαίωση ή στην διάψευση της αίσθησης του αναλυτή για το τι είναι αληθινό.
Ένας άνθρωπος για να υπάρξει ελεύθερος πρέπει να ζει. Και πως ζει κανείς; Ζει κανείς μόνο όταν έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα του και αντέχει την συναισθηματική του πραγματικότητα. Στόχος λοιπόν της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι ένας άνθρωπος να φτάσει ένα βήμα πιο κοντά στην ελευθερία γνωρίζοντας καλύτερα τον εαυτό του.
